Η επικείμενη αναμόρφωση του ελληνικού κληρονομικού δικαίου, η οποία εισάγεται με τον Νόμο 5221/2025 και τίθεται σταδιακά σε εφαρμογή εντός του 2026, συνιστά την πλέον εκτεταμένη παρέμβαση στο δίκαιο των διαδοχών από την εισαγωγή του Αστικού Κώδικα.
Οι ρυθμίσεις ανταποκρίνονται στις κοινωνικές και οικονομικές εξελίξεις των τελευταίων δεκαετιών, μεταβάλλοντας ουσιωδώς το προστατευτικό καθεστώς του επιζώντος συζύγου, επαναπροσδιορίζοντας τον ρόλο των συντρόφων σε ελεύθερη ένωση, ενισχύοντας τους μηχανισμούς ασφάλειας των ιδιόγραφων διαθηκών και εισάγοντας τον νέο θεσμό της κληρονομικής σύμβασης.
Ακολουθεί συνοπτική αλλά επιστημονικά ακριβής παρουσίαση των σημαντικότερων τομών.
⸻
1️⃣ Αύξηση της κληρονομικής μερίδας του επιζώντος συζύγου
Νομοθετική βάση: Άρθρα Ν. 5221/2025 – Τροποποίηση των άρθρων 1820 επ. ΑΚ
Η νομοθετική μεταρρύθμιση ενισχύει το ποσοστό εξ αδιαθέτου διαδοχής του επιζώντος συζύγου ως εξής:
• Σε περίπτωση ύπαρξης ενός τέκνου, ο σύζυγος δικαιούται πλέον 1/3 της κληρονομιαίας περιουσίας (αντί 1/4).
• Σε περίπτωση δύο ή περισσοτέρων τέκνων, η μερίδα του συζύγου παραμένει στο 1/4.
• Ελλείψει τέκνων και ανιόντων, ο σύζυγος καθίσταται αποκλειστικός εξ αδιαθέτου κληρονόμος.
Παράδειγμα
Κληρονομία: 300.000 € – 1 τέκνο και σύζυγος.
Παλαιό δίκαιο: 25% (75.000 €).
Νέο δίκαιο: 33% (100.000 €).
Σημείωση:
Η αύξηση του ποσοστού αντανακλά τον ρόλο του συζύγου ως οικονομικού συνδικαιούχου της κοινής ζωής και συμβάλλει στη διατήρηση της οικιακής σταθερότητας μετά τον θάνατο.
⸻
2️⃣ Συμπερίληψη συντρόφων σε ελεύθερη ένωση στο δίκαιο των διαδοχών
Νομοθετική βάση: Νέα άρθρα περί “συμβίωσης χωρίς σύμφωνο”
Για πρώτη φορά, ο εθνικός νομοθέτης αναγνωρίζει κληρονομική προστασία σε συντρόφους που δεν έχουν τελέσει γάμο ή σύμφωνο συμβίωσης, εφόσον πληρούνται συγκεκριμένες προϋποθέσεις:
• Τεκμηριωμένη συμβίωση διάρκειας τουλάχιστον τριετίας.
• Έλλειψη διαθήκης που να ορίζει διαφορετικά.
Πρακτική συνέπεια
Ο επιζών σύντροφος δύναται να αξιώσει μερική κληρονομική προστασία, ιδίως σε περιπτώσεις θανάτου χωρίς διαθήκη.
Ερμηνευτική παρατήρηση:
Η ρύθμιση υιοθετεί ευρωπαϊκά πρότυπα προστασίας “de facto” συντροφικών σχέσεων.
⸻
3️⃣ Ιδιόγραφες διαθήκες – Νέο πλαίσιο γνησιότητας και ψηφιοποίησης
Νομοθετική βάση: Άρθρα περί δημοσίευσης διαθηκών – Τροποποίηση άρθρων 1774–1783 ΑΚ
Οι ιδιόγραφες διαθήκες παραμένουν έγκυρες, ωστόσο:
• Εισάγεται υποχρεωτική γραφολογική πραγματογνωμοσύνη σε περιπτώσεις όπου η διαθήκη εμφανίζεται με σημαντική χρονική καθυστέρηση ή ευνοεί μη συγγενικό πρόσωπο.
• Η δημοσίευση και καταχώριση πραγματοποιείται ψηφιακά μέσω συμβολαιογράφου, εντός ειδικού μητρώου.
Παράδειγμα
Διαθήκη που ανακαλύπτεται 6 έτη μετά τον θάνατο και καταλείπει την περιουσία σε τρίτο →
Απαραίτητη η γραφολογική εξέταση πριν από τη δημοσίευση.
⸻
4️⃣ Ανατροπή του καθεστώτος της υποχρεωτικής συγκυριότητας εξ αδιαιρέτου
Νομοθετική βάση: Τροποποίηση άρθρων ΑΚ περί κοινής κληρονομικής περιουσίας
Το νέο πλαίσιο επιτρέπει:
• Την εκχώρηση ολόκληρου του ακινήτου σε έναν κληρονόμο.
• Την οικονομική εξισορρόπηση των λοιπών μέσω χρηματικής αποζημίωσης.
Παράδειγμα
Ακίνητο 180.000 € – τρεις κληρονόμοι:
→ Ένας αποκτά το ακίνητο καταβάλλοντας 120.000 € στους δύο.
Επιστημονική αξιολόγηση:
Ρύθμιση με σαφές πρακτικό όφελος, καθώς στην Ελλάδα το καθεστώς εξ αδιαιρέτου δημιουργούσε ακίνητα “παγιδευμένα” επί δεκαετίες.
⸻
5️⃣ Εισαγωγή του νέου θεσμού της Κληρονομικής Σύμβασης
Νομοθετική βάση: Νέα άρθρα στο Κεφάλαιο περί “συμβάσεων αιτία θανάτου”
Προβλέπεται πλέον:
• Η δυνατότητα σύναψης δεσμευτικής συμφωνίας μεταξύ διαθέτη και μελλοντικών κληρονόμων εν ζωή.
• Η οργανωμένη διανομή περιουσίας, ιδίως σε επιχειρηματικά πλαίσια.
Παράδειγμα
Επιχείρηση 500.000 € με δύο τέκνα:
→ Το τέκνο που δραστηριοποιείται στην εταιρεία την κληρονομεί.
→ Το δεύτερο λαμβάνει ισάξια περιουσία.
Νομική σημασία:
Θεσμός πρωτοφανής για το ελληνικό δίκαιο, πλησιάζει πρακτικές οικογενειακής διαδοχής της κεντρικής Ευρώπης.
⸻
6️⃣ Επανακαθορισμός της ευθύνης για τα χρέη της κληρονομιάς
Νομοθετική βάση: Νέα άρθρα περί ευθύνης κληρονόμων
Σύμφωνα με το νέο δίκαιο:
• Η ευθύνη των κληρονόμων περιορίζεται αποκλειστικά στην κληρονομική περιουσία.
• Δεν επιτρέπεται η αναζήτηση των χρεών στην προσωπική περιουσία του κληρονόμου.
Παράδειγμα
Ακίνητο 100.000 € – χρέη 200.000 €:
→ Η κληρονομιά ρευστοποιείται και εξοφλούνται 100.000 €.
→ Το υπόλοιπο διαγράφεται.
Ερμηνεία:
Αναμένεται σημαντική μείωση των αποποιήσεων, οι οποίες είχαν φτάσει ιστορικά υψηλά.
⸻
7️⃣ Ολοκληρωμένη ψηφιοποίηση της διαδικασίας διαδοχής
Νομοθετική βάση: Ρυθμίσεις περί ηλεκτρονικής δικαιοσύνης
Περιλαμβάνει:
• Ηλεκτρονική δημοσίευση διαθηκών.
• Ψηφιακή έκδοση κληρονομητηρίου.
• Ενιαίο μητρώο διαθηκών.
Ουσιαστικό αποτέλεσμα:
Σημαντική επιτάχυνση διαδικασιών και μείωση της γραφειοκρατίας.
Χριστίνα Ι. Καπέλα για την CK Accounting & Tax Services Firm